Z uwag szczegółowych:

1. myślę że MIK jest dobrym podmiotem dla prowadzenia tego typu wsparcia finansowego dla przedsięwzięć w regionie,
2. ważne byłyby spotkania u Państwa z osobami, które zajmują się organizacją poszczególnych projektów, mogłyby być one swoistym rodzajem recenzji – w nauce jesteśmy do tego przyzwyczajeni, bowiem każdy solidny projekt lub grant podlega zrecenzowaniu. Inaczej mówiąc, zabrakło możliwości poznania innych osób zaangażowanych w przedsięwzięcia w ramach „Warto pamiętać”,
3. ważną częścią przygotowań kolejnych edycji programu powinno być przedyskutowanie jego założeń merytorycznych. Projekty o pamięci nie powinny być podporządkowane bieżącej polityce (szczególnie wiele złego spowodowało pojęcie „polityki historycznej”), można zauważyć, że wiele przedsięwzięć w tym szczególnym roku rocznic niestety zostało temu paradygmatowi podporządkowane.

Wniosek ostateczny jest następujący. Uważam, że jest to bardzo dobre partnerstwo, w którym współdziałają środowisko naukowe, samorząd wojewódzki, samorząd powiatowy czy gminny oraz instytucje kultury. Mogą z tego powstać ciekawe inicjatywy. Środowisko naukowe zmaga się z niedostatecznymi funduszami na projekty badawcze. Więc, chyba można by uznać, że to Państwo mogą być sponsorem, ale przez to i inspiratorem projektów ważnych dla poznawania historii Małopolski. Warto byłoby przemyśleć powstanie małopolskiego funduszu na badania historyczne. Byłby on ważnym wsparciem dla przedsięwzięć edukacyjnych i kulturalnych w ramach programu „Warto pamiętać”. Ja osobiście chętnie uczestniczyłbym (w imieniu własnym, ale też i Katedry Najnowszej Historii Polski, którą kieruję) w dyskusji poświęconej tej problematyce.

(prof. dr hab. Jacek Chrobaczyński, Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie)

Sesja w Krakowie, przygotowana we współpracy z Limanową, odwołuje się do historii ojca Józefa Becka, który w latach 1897 – 1918 był mieszkańcem (i luminarzem) Limanowej. Warto zauważyć, że w galicyjskiej Małopolsce Józef Beck dorastał i tu w Krakowie złożył maturę, a w Limanowej dom rodziny Becków wciąż nazywany jest „Beckówką”. Pełny program sesji można znaleźć tutaj, natomiast chciałbym opisać niezwykle barwny wykład prof. Jerzego Gołębiowskiego otwierający sesję. Profesor opowiadał o życiu osobistym i historii rodziny ostatniego ministra spraw zagranicznych II RP.

Wedle rodzinnej legendy Bekowie (bo tak się dawniej pisali) pochodzą od niderlandzkiego żołnierza i najemnika, który dla króla Stefana Batorego pacyfikował buntujących się mieszczan w Elblągu, a potem osiadł w Polsce. Dziadek Becka był naczelnikiem poczty w Białej Podlaskiej. Ojciec Becka, Józef Alojzy ukończył prawo na rosyjskim Uniwersytecie Warszawskim, po studiach osiadł w Warszawie, tu pracował oraz organizował „konspirację niepodległościową i socjalistyczną”. Matka pochodziła z okolic Chełma i była unitką. Ma to związek z chrztem ich syna, Józefa, urodzonego w 1894 roku, który odbył się w obrządku unickim w cerkwi, w Warszawie.

Józef Alojzy Beck współtworzył w Warszawie Związek Robotników Polskich. Współpracował ze Stanisławem Grabskim (będzie premierem II RP) i Julianem Marchlewskim (będzie radzieckim działaczem komunistycznym). W 1891 roku Józef Alojzy Beck został aresztowany i osadzony w Pawilonie X Cytadeli Warszawskiej. Po śledztwie, sądzie i półrocznym wyroku Józef Alojzy Beck postanowił wyemigrować z żoną i synem do Galicji. Tu znalazł pracę i dom w Limanowej.

W Limanowej został sekretarzem Rady Powiatowej i dyrektorem Kasy Zaliczkowej. Był jednym z założycieli Zakładu Opiekuńczego dla Sierot w Łososinie. Jego żona zajmowała się rozwojem szkół i czytelni ludowych. Ich dom był centrum życia intelektualnego w mieście, często odwiedzał go Władysław Orkan. Reasumując, był to dom o wielkich tradycjach społecznikowskich i patriotycznych.

Syn, Józef Beck został w Limanowej wpisany do kościelnych ksiąg parafialnych, co równało się jego konwersji na rzymski katolicyzm. Początkowo uczył się w domu (nie uczęszczał do szkół w Limanowej), a gimnazjum ukończył w Krakowie (Wyższa Szkoła Realna w Krakowie), gdzie w 1912 roku zdał egzamin maturalny. Wakacje często spędzał w Zakopanem u stryja Dionizego Becka, współtwórcy życia intelektualnego tego miasta na przełomie wieków, które pełniło wtedy rolę „polskiego Piemontu”. W 1913 roku gościem rodziny Becków w Limanowej był Józef Piłsudski w związku z kursami oficerskimi Związku Strzeleckiego w pobliskiej Stróży. Było to pierwsze spotkanie Józefa Becka z marszałkiem (Beck był ostatnim politykiem przyjętym przez marszałka przed śmiercią w 1935 roku).

Studia podjął na Politechnice Lwowskiej (wydział budowy maszyn), jednak po roku przeniósł się do Wiednia, na Akademię Eksportową. Przed wybuchem I wojny światowej wrócił do Galicji i został instruktorem Drużyn Strzeleckich, na bazie których powstały Legiony Polskie. Następnie walczył w Legionach, a po kryzysie przysięgowym współtworzył Polską Organizację Wojskową na terenie dzisiejszej Ukrainy i Rosji. Wziął również udział w wojnie polsko-bolszewickiej. Był jednym z twórców polskiego wywiadu (II Oddział Sztabu Generalnego). Kiedy w 1921 roku Polska zakończyła konflikty zbrojne, Józef Beck był już odznaczony jednym medalem Virtuti Militari oraz czterema Krzyżami Walecznych.

W kwietniu 1920 roku zawarł pierwsze małżeństwo, dla swojej wybranki po raz kolejny zmienił wyznanie i stał się prezbiterianinem. Karierę dyplomatyczną rozpoczął jako attache wojskowy w Paryżu w 1922 roku. ale to już inna opowieść…

Józef Beck zmarł w 1944 roku nieopodal Bukaresztu we wsi Stăneşti, która była ostatnim miejscem jego internowania w Rumunii. Świadkiem ostatnich dni ostatniego ministra spraw zagranicznych II RP był Leopold Unger – dzisiaj uznany publicysta Gazety Wyborczej. Uczestniczył on również w drugim pogrzebie Józefa Becka na Powązkach w 1991 roku.

(pk)

W pierwszej części sesji przewidziano referaty na temat samej postaci Józefa Becka oraz jego polityki wobec Niemiec i Związku Sowieckiego. Druga część natomiast będzie poświęcona dyplomacji polskiej na tle wydarzeń w Europie Środkowej, temu, w jaki sposób postrzegali Becka europejscy dyplomaci oraz analizie, jak postać Becka ukazywana była w podręcznikach szkolnych PRL oraz III RP. Na zakończenie spotkania prof. Jacek Chrobaczyński wygłosi wykład pt. „Katastrofa wrześniowa 1939 roku – dramatyczny bilans polityki Józefa Becka?”.

Pełny program konferencji

Na spotkanie zapraszają Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie, Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego, Starostwo Powiatowe w Limanowej oraz koordynator programu „Warto pamiętać” – Małopolski Instytut Kultury.

(zn)

Dzieło Łubieńskiego mimo swej pozornej lekkości eseju zmaga się ze stałymi wrześniowymi pytaniami. Po pierwsze:

• Czy wojny dało się uniknąć?

A klasyczne pytanie, czy mieliśmy się we wrześniu bić się, czy nie bić z Hitlerem, też zasługuje na zastanowienie. […] w wersji polskiej nie ma dobrej odpowiedzi na „bić się czy nie bić” w sytuacji, kiedy słuszność jest po naszej stronie, ale mamy gwarantowane raczej tylko zwycięstwo moralne. Natomiast zwycięstwo po prostu, zwycięstwo tout court okaże się doraźną tylko nadzieją, długo się nie spełniającą. Zadawałem sobie to pytanie o polskich powstaniach XIX wieku. Kolejno przegrywanych i znowu powtarzających się z podobnymi błędami i złudzeniami.[…] W kontekście Września pytanie „bić się czy nie bić” brzmi jeszcze inaczej. Nie było we Wrześniu żadnego powstania, istniało Państwo Polskie, wojsko polskie, nasza duma. Żadnych butelek z benzyną, broni zrzutowej, zdobycznej, czy domowej roboty, tylko lepsze lub gorsze, oryginalne albo zakupione, ale już polskie czołgi, działa, samoloty i okręty. […] A zatem czy można było ustąpić Hitlerowi? […] więc pytanie powraca tylko teoretycznie, czy nie należało, zamiast liczyć na odsiecz i przeceniać własne siły, raczej cofnąć się, poczekać do lepszej okazji. Czy jednak, tak jak się stało, walczyć bez względu na cenę, którą przyjdzie zapłacić? […] Czy ówczesny rząd sanacyjny jest winny wrześniowej klęski? […] Chyba nie było innego wyjścia.

Dlaczego?

Ideowo pakt, a właściwie sojusz Hitlera ze Stalinem, nawet taktyczny, zdawał się trudny do wyobrażenia, ale z uwagi na tradycje historyczne, czemu nie? Chodziło o kłopotliwą Polskę, która znów wcisnęła się pomiędzy dwa wielkie narody, potężne państwa, Niemcy i Rosję. Otóż istniał wypróbowany przez ponad 100 lat sposób rozwiązywania przeklętego polskiego problemu na drodze zaborów.

W podobnym duchu autor poszukuje odpowiedzi na kolejne pytania:

• Czy byliśmy przygotowani do września?
• Czy wojna obronna to przegrana, czy klęska polskiego „mocarstwa niezależnego”?
• Jaki jest mit września?
• Czy Polacy cenią honor ponad wszystko?

Wiele jest w tej książce obrazów wskazujących na to, że nasz potoczny obraz wydarzeń września’39 nie jest pełny.

Dłuższy fragment publikacji można znaleźć na portalu Gazety Wyborczej.
Wywiad z autorem książki znajduje się na portalu Przekroju.
Książkę wydało wydawnictwo Nowy Świat.

(pk)