Pamięć odkrywa przed nami symboliczne własności konkretnych zdarzeń, osób, miejsc, rzeczy. Historyczne zanurzenie się w nie, a jednocześnie gwałtowne przesunięcie w stronę nowoczesności, którego doświadczamy każdego dnia, stwarza nowe sytuacje dla ekspresji nas samych. Realizacja działań kulturalnych, które nie polegają po prostu na przekazywaniu wiedzy ,,oficjalnej”, ale na kreatywnym i ekspresywnym budowaniu narracji historycznej poprzez sztukę może więc pełnić istotną rolę w procesie umacniania ,,wspólnoty wyobrażonej”. Wspólnoty, gdzie wspomnienia zbiorowe mieszają się z osobistymi, czego wynikiem jest oparcie tożsamości na różnych kontekstach identyfikacji. Konteksty te – społeczne, kulturowe, narodowe, religijne – zakorzenione w przeszłości stanowią ważny element teraźniejszości. Pamięć – jako aktywny proces – oznaczałaby więc ciągłe definiowanie siebie w odniesieniu do przeżyć dnia obecnego – z jednej strony oraz z drugiej – do historii, która łączy poczucie geograficznej przynależności ze złożonymi narracjami o ludzkich czynach, które wydarzyły się w określonym czasie.

Czy celowe jest tworzenie wojewódzkiego programu poświęconego dziedzictwu i pamięci historii, otwartego na instytucje kultury, placówki oświatowe i edukacyjne, organizacje pozarządowe? Czego nie powinno zabraknąć w tego typu działaniach?

Zdecydowanie tak. Program dedykowany dziedzictwu może pełnić funkcję
ochronną wobec pamięci ponieważ zakorzenia nas w historycznym
doświadczeniu i przypomina przeszłość, skłaniając do zastanowienia się
nad kierunkiem, w którym zmierza przyszłość. W programie tego typu nie
powinno zabraknąć traktowania pamięci w szerszej perspektywie czyli
zarówno pamięć wydarzeń składających się na doświadczenie
międzynarodowe, jak i pomniejszych zdarzeń, które tworzą regionalne
mity i lokalne legendy.

Jak oceniają Państwo realizację programu „Warto pamiętać” (współpraca MIK – partnerzy, zawartość i czytelność strony www.wartopamietać.info, koncepcja programu, itp.)?

Współpraca z zespołem koordynującym program ,,Warto pamiętać” z
ramienia MIK przebiegła bardzo sprawnie i pomyślnie. Jasne określenie
roli osób zaangażowanych w prowadzenie ww. programu (główny
koordynator, redaktor strony www etc.) pozwoliło na szybki kontakt z
właściwą osobą, w chwilach wątpliwości związanych z realizacją
określonych działań w projekcie. Na uwagę zasługuje także PR programu
– MIK komunikował o programie ,,Warto pamiętać” w jednolity i
przemyślany sposób (plakaty, ulotki, www). Koncepcja programu
zakładająca włączenie w ramy ,,uroczystości rocznicowych”. wydarzeń
różnego kalibru – koncertów, wystaw, publikacji, debat itp. – również
zasługuje na uznanie. Ludzie pamiętają przecież w różny sposób. Różne
zmysły wymagają ożywienia. Każdy z tematów rocznicowych – druga wojna
światowa, upadek komunizmu, pielgrzymowanie Jana Pawła II – wymaga
odmiennej stylistyki. Dlatego wydaje się, że MIK obrał dobry kierunek
decydując się wesprzeć wydarzenia, które budują naszą pamięć tak
poprzez muzykę, jak i literaturę, wystawy fotografii, pokazy filmów
czy rozmowy i spotkania.

(Ewelina Lasota, Fundacja Imago Mundi)

(pk)

(pk)

Takim ciekawym przedsięwzięciem była prezentacja fotografii z Europy Środkowo-Wschodniej w ramach festiwalu Noorderlicht 2008 w Holandii. Prezentację zorganizowano w ramach dwóch wystaw. „Behind Walls” opowiadała o „socjalistycznym raju” – wedle kuratorów miała pokazywać zamknięty świat fotografii zza żelaznej kurtyny i prezentować nieznany na zachodzie dorobek fotografów z Europy Środkowo-Wschodniej. „Beyond Walls” była z kolei prezentacją fotoreportaży obrazujących przemiany po 89 roku w byłych demoludach. O obu wystawach można przeczytać na stronie Fundacji „Instytut Fotografii Pro Fotografia”.

Warto dokonać porównania obu wystaw z Projektem „Nowa Europa”. „Behind Walls” oraz „Beyond Walls” są oczywiście przedsięwzięciem kuratorskim i prezentują dorobek wielu fotografów, a „Nowa Europa” jest integralnym projektem fotograficznym Łukasza Trzcińskiego. Z takim zastrzeżeniem można porównywać już, na ile Nowej Europie udaje się pokazać spójną opowieść o „krajobrazach przemian” oraz jakim językiem operuje w porównaniu do fotoreportaży prezentowanych w ramach Noorderlicht. „Nowa Europa” może być również umieszczona w kontekście kilkudziesięciu fotoreportaży o Europie Środkowo-Wschodniej zebranych specjalnie z myślą o ukazaniu przemian po upadku komunizmu.

Niepowtarzalną okazją do porównań i zobaczenia obu wystaw są ich prezentacje w Warszawie. Nowej Europy w październiku 2009 na Placu Zamkowym. Noorderlicht 2008 w grudniu 2009 w Wyższej Szkole Psychologii Społecznej.

Nowa strona festiwalu Noorderlicht z zapowiedzią wystaw „Behind Walls” / „Beyond Walls” w Polsce

(pk)

Zgromadzeni w Galerii goście niechętnie zadawali pytania. Prowadzącą wspomagała natomiast Weronika Łodzińska, dzięki której dowiedzieliśmy się m.in. o tym, że najtrudniejsza część wystawy, która ostatecznie nie została zrealizowana, miała powstać w Czarnogórze. Temat okazał się jednak niemożliwy do uchwycenia bez uprzedniego przygotowania – nawiązania kontaktu z rosyjskimi bogaczami, którzy zdominowali czarnogórskie wybrzeże, wpływając znacząco na atmosferę tego miejsca. Pod koniec spotkania Weronika Łodzińska zainspirowała, krótką niestety, dyskusję, zadając pytanie o to, na ile do dokumentu wdziera się współcześnie metafora.

Przypomnijmy, że wystawę obejrzeć można do końca października 2009 r. w Galerii Camelot, gdzie obcujemy z dopracowaną w każdym szczególe kompozycją Łukasza Trzcińskiego. Ekspozycję w okrojonej formie oglądać można do 9 października na Rynku Głównym.

Istnieje również Nowa Europa w formie multimedium, które zaprezentowano na początku spotkania, dostępnego również na stronie Newsweek.pl oraz wartopamietac.info. Co ciekawe, montaż, oprawa dźwiękowa oraz oddzielające poszczególne kraje animacje powodują, że zdjęcia stanowią nową jakość i znacząco zmienia się ich odbiór.

Ostatnią emanacją Nowej Europy jest publikacja. Inna niż wszystkie, bo duża – w formacie A3 i bardziej papierowa niż można by przewidywać. Do złudzenia przypomina ona gazetę codzienną. Oto jak fotografia dokumentalna, dawniej często publikowana w prasie, powraca w formie bardzo podobnej, tyle że jako jedno z oblicz wystawy. Na szczęście w galeriach wciąż jest miejsce dla fotografii, jak ją określił Wojciech Nowicki, „przemyślanej”, która nie musi nadążać za tempem współczesnych mediów.

(zn)

Autorzy projektu wspólnie odwiedzili w dwudziestą rocznicę obrad Okrągłego Stołu i upadku muru berlińskiego kraje Europy Środkowo-Wschodniej. Celem tej podróży fotografa i pisarza była rejestracja zmian – chcieli na własne oczy zobaczyć i opisać, każdy na swój sposób, co demokratyzacja dała mieszkańcom regionu. Rezultatem są dwie wystawy, które można obecnie oglądać w Krakowie – na Rynku Głównym i w Galerii Camelot; w galerii otrzymać można również wydawnictwo zawierające zdjęcia i teksty.

Serdecznie zapraszamy, wstęp wolny

(źródło: Fundacja Imago Mundi)

Pewna starsza Pani, która oglądała zdjęcia i z uwagą czytała wszystkie komentarze, zapytana, co sądzi o wystawie, powiedziała:

Od pięćdziesięciu lat mieszkam w Londynie, w Polsce jestem po raz trzeci. Trochę podróżowałam po Europie, ale zawsze, kiedy człowiek jedzie na wakacje, to ogląda miejsca zadbane, nigdy nie patrzy na prawdziwy świat. I teraz, gdy na to patrzę, nawet zdjęcia z Polski, z Nowej Huty są takie smutne! Same fotografie bardzo wyjątkowe, ale atmosfera przytłaczająca. Aż trudno uwierzyć, że te kraje, należące dziś do Europy, wciąż tak wyglądają.

Wystawa pozostanie na Rynku do 9 października 2009 r.

(zn)

W ostatni piątek o godzinie 20.00 w Galerii Camelot (stałym miejscu prezentowania wystaw przygotowanych przez fotografów z Fundacji Imago Mundi) odbyła się pierwsza odsłona projektu „Nowa Europa. Krajobraz przemian 20 lat po upadku komunizmu”. Wernisaż poprowadziła Weronika Łodzińska wspólnie Łukaszem Trzcińskim (autorem zdjęć) oraz Wojciechem Nowickim (autorem tekstów towarzyszących wystawie). Autorzy opowiadali o „wariackim” projekcie dokumentacji „krajobrazów przemian” w kilkudziesięciu krajach Nowej Europy. Byłe demoludy, kraje transformacji ustrojowej, nowa Europa Środko-Wschodnia to temat, który zadali sobie autorzy wystawy. W każdym z krajów znaleźli fenomen, który opisali cyklem fotografii. I opowieścią „z drogi”. Razem powstał konglomerat zwyczajów, rzeczy, krajobrazów i sylwetek ludzi opisujący nowe życie tego regionu 20 lat po upadku komunizmu.

Na wernisaż przybyło liczne grono osób zainteresowanych projektem, o którym słychać było od wielu miesięcy (i kilomentrów przebytych przez Łukasza Trzcińskiego oraz Wojtka Nowickiego). Wystawa potrwa do 30 października 2009 roku. Serdecznie zapraszamy do jej zwiedzania.

Wystawie towarzyszy strona internetowa z galerią zdjęć i reportażami z podróży.

(pk)

Nowa Europa from Newsweek Polska on Vimeo.

Prezentacja ukazała się na stronie internetowej Newsweek Polska. Towarzyszy fotoreportażowi Nowa Europa zamieszczonemu w numerze 37/09 tego pisma.

(pk)

Bułgaria

Wielkie domy towarowe budowane w całym kraju były symbolem socjalistycznego dobrobytu. Dziś w Bułgarii zarobki są niskie, dlatego olbrzymie sklepy w centrach miasteczek i wsi stoją puste. Część właścicieli otwiera w nich stoiska raczej z przyzwyczajenia niż w nadziei na zysk; oferują podstawowe, tanie towary, albo takie, które w ogóle nie cieszą się popytem.

Węgry

Plaże Balatonu, płytkiego i błotnistego jeziora, były przez całe dekady riwierą marzeń dla obywateli demoludów: zamiast na wakacje w ciepłych krajach jeździło się właśnie tu. Wtedy też jezioro doczekało się miana “węgierskiego morza”. Mimo nieograniczonych możliwości podróżowania do dziś przyzwyczajenie przyciąga tu Polaków czy wschodnich Niemców. Stanowią oni trzon klienteli nadbalatońskich kurortów, ciągnących się wzdłuż wybetonowanego nabrzeża.

Ukraina

Za czasów ZSRR Ukraina była drugą republiką, po rosyjskiej – zarówno pod względem liczby mieszkańców, jak i rozwoju gospodarczego. Do dziś dla mieszkańców południowo-wschodniej Ukrainy Rosja pozostaje krajem bliskim i ważnym: większość z nich posługuje się językiem rosyjskim, a w Doniecku czy Ługańsku znaczące miejsce w życiu społeczności zajmują dawne radzieckie święta. W całym kraju odczuwalny jest sentyment wobec dawnych czasów, wszechobecne symbole władzy przypominają o podległej pozycji obywatela wobec aparatu państwowego.

Estonia

Po zajęciu Estonii przez ZSRR przesiedlono do tego kraju wielu Rosjan – była to powszechna w republikach radzieckich praktyka. Dziś stanowią oni blisko jedną trzecią mieszkańców kraju. Wielu z nich nie zna języka estońskiego, nie są więc w stanie zdać obowiązkowego egzaminu językowego, podstawy przyznania obywatelstwa estońskiego. Mieszkający w Estonii Rosjanie muszą się o nie ubiegać na takich samych zasadach jak obcokrajowcy.
Współżycie obu nacji sprawiło, że wielu Estończyków przyswoiło sobie charakterystyczne dla homo sovieticus nawyki; z kolei żyjący w Estonii Rosjanie przejęli wzorce zaczerpnięte od społeczeństw zachodnich. Na fotografiach uczniowie gimnazjum w Narvie, stolicy rosyjskiej mniejszości. Większość z nich to legitymujący się tzw. „szarym paszportem” bezpaństwowcy.

Czechy

Choć w porównaniu z pozostałymi krajami socjalistycznymi poziom życia w dawnej Czechosłowacji był stosunkowo wysoki, to Czesi praktycznie nie mogli podróżować za granicę. Masowo budowali więc domki letniskowe, czyli tzw. „drugie domy”. W pełni wyposażone, przystosowane do całorocznego pobytu, często nieznacznie tylko oddalone od miejsc stałego zamieszkania, stanowiły dla Czechów namiastkę podróżowania. Czeskie letniska to także nawiązanie do trampingu, modnej formy spędzania wolnego czasu w latach dwudziestych ubiegłego wieku; są popularne również dzisiaj. Korzystają z nich głównie prażanie.

(pk)
(opisy cykli fotografii: Fundacja Imago Mundi)