Więcej zdjęć można znaleźć tutaj.

(pk)

Wernisaż rozpocznie się w Galerii Camelot przy ulicy św. Tomasza 17 w Krakowie o godzinie 18.00. Wstęp wolny.

Wystawę można będzie oglądać w okresie 15 listopada–28 grudnia 2009 r., od wtorku do niedzieli, w godzinach 12.00–18.00 w Galerii Camelot.

Serdecznie zapraszamy w imieniu organizatorów – Fundacji Imago Mundi oraz Galerii Camelot.

(zn)

(pk)

fot. Andrzej Kramarz

„Kawałek ziemi” to próba ożywienia milczących dotąd, w żaden sposób nie upamiętnionych, krajobrazów poprzez osadzenie fotografii w słowach. Z każdym zdjęciem wiąże się indywidualna opowieść o ludziach, których już nie ma: babce rozstrzelanej na progu domu, rodzinie zgładzonej na leśnej polanie, mieszkańcach ukraińskiej wioski, która pewnej nocy została podpalona przez oddziały UPA.

Pytając świadków tych wydarzeń o wspomnienia, fotograf stał się niejako także reżyserem – przyczynił się do odegrania ról sprzed lat. Obcujemy więc z ocalałymi oraz nieobecnymi już osobami dramatu. Dowiadujemy się o ich strachu i atawistycznym wręcz pragnieniu życia, które gwałtownie rodzi się w obliczu śmierci. Słuchamy opowieści osiemdziesięciolatków, lecz niejednokrotnie czujemy, jakbyśmy spotkali się z dziećmi – z chłopcem, który przemyca ojcu do więzienia ziemniaki (gotowane w mundurkach, bo takie wytrzymywały dwa dni), z dziewczynką, która ratując siebie i roczną siostrę z płonącej chałupy, zabiera także białe poduszki, wierząc, że ocali w ten sposób serce swojego domu – odświętną izbę.

Wywiady odkrywają konteksty, które wymykają się logice życia w pokoju. Prowadzą do miejsc, które – dopiero rozpoznane – nabierają nowego sensu. „Pamięć jest wiedzą” – można by powiedzieć za innym świadkiem wojny, Imre Kertészem. Fotograficzne odzwierciedlenia tych miejsc każą zastanowić się nad fenomenem pamięci: pamięci miejsca, gdzie budynki, drzewa i zwykłe chaszcze stają się świadkami ludzkiej tragedii. Kto by pomyślał, że tama wodna w Myczkowcach była niegdyś miejscem krwawej łaźni?

„Kawałek ziemi” uświadamia, jak poprzez pamięć wpisujemy siebie w określone miejsce, jak wytyczamy wokół niego symboliczne granice (często nie do ponownego przekroczenia). Nagrania towarzyszące fotografiom uzmysławiają jednak, jak mocno wpisane w pamięć jest także zapominanie. Wybiórczość i zawodność ludzkiej pamięci podkreśla część projektu poświęcona wrażeniom dźwiękowym. To jakby osobiste notatki autora z miejsc zdarzeń – pełne cytatów, cichnących głosów, strzępów myśli, nieokreślonych szumów. Z tej dźwiękowej magmy wyłania się nagle myśl, że może zapomnienie jest jedynym sposobem na „normalne” funkcjonowanie po zagładzie.

Jak do niej doszło?

Czy to wszystko może zdarzyć się jeszcze raz?

Autor nie daje jednoznacznej odpowiedzi. Pozostawia nas z poczuciem bezradności i wrażeniem, że zło jest nieuchronne. Przecież pierwszego września 1939 roku, niczego nie przeczuwając, rodzice też wysłali swoje dzieci do szkoły.

Wystawa pt. „Kawałek ziemi” zostanie otwarta w krakowskiej Galerii Camelot w dniu 14 listopada 2009. Szczegóły wkrótce.

Zapraszamy do przeczytania wywiadu z Andrzejem Kramarzem, w którym opowiada o projekcie „Kawałek ziemi”. Wywiad zamieszczony został w Tygodniku Fotograficznym.

(Ewelina Lasota, Fundacja Imago Mundi)

Pamięć zbiorowa przechowuje obrazy rozpoznawalne przez całe narody i pokolenia. Dla mieszkańców Europy Środkowo-Wschodniej ważnymi, bolesnymi punktami odniesienia są miejsca kaźni tysięcy niewinnych ofiar, jak Auschwitz-Birkenau czy Katyń. Te miejsca to swoiste pomniki pamięci. Istnieje jednak wiele z pozoru zwyczajnych miejsc, które również mają swoją tragiczną historię, przechowywaną jedynie w pamięci pojedynczych ocalałych świadków. Do tych nieznanych szerzej miejsc egzekucji, których nie upamiętniają monumenty, tablice informacyjne ani obchody rocznicowe prowadzą opowieści świadków, odszukanych podczas artystycznych podróży fotografa Andrzeja Kramarza.

Założeniem projektu jest „zapamiętanie” ludzkich losów poprzez artystyczną nobilitację miejsc pozornie „nudnych”, „zwyczajnych”, „pozbawionych znaczenia”, a w istocie naznaczonych piętnem ludzkiej śmierci. Współczesny krajobraz zostanie zestawiony z opowieścią świadka o związanym z tym miejscem wydarzeniu. Zestawienie narracji z obrazem – zgodnie z przeświadczeniem, że każdy widzi tyle, ile wie – ma szansę sprawić, by opustoszałe, milczące miejsca na nowo zapełniły się obecnością ludzi, którzy kilkadziesiąt lat temu stali się ofiarami wojny. Pozwoli wytyczyć ścieżki, którymi myśl współczesnego człowieka powędruje ku nieobecnym „osobom dramatu” sprzed lat – indywidualnym losom ludzkim, których ostatni ślad urywa się w milczącej dziś i obojętnej scenerii.

Realizacja projektu wymaga odbycia kilkunastu podróży do wybranych miejsc na terenie Małopolski, Bieszczad, Ukrainy. W ten sposób zostanie zgromadzone archiwum dokumentujące kilkanaście bezpowrotnie odchodzących w zapomnienie unikatowych relacji naocznych świadków historii.

Rezultaty zostaną pokazane podczas wystawy pt. „Kawałek ziemi” w krakowskiej Galerii Camelot w dniach 14 listopada – 28 grudnia 2009.

Projekt realizowany jest przez Fundację Imago Mundi przy wsparciu finansowym Małopolskiego Instytutu Kultury w ramach Programu „Warto pamiętać” , a także dzięki stypendium artystycznemu przyznanemu przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

(źródło: Fundacja Imago Mundi)

Zgromadzeni w Galerii goście niechętnie zadawali pytania. Prowadzącą wspomagała natomiast Weronika Łodzińska, dzięki której dowiedzieliśmy się m.in. o tym, że najtrudniejsza część wystawy, która ostatecznie nie została zrealizowana, miała powstać w Czarnogórze. Temat okazał się jednak niemożliwy do uchwycenia bez uprzedniego przygotowania – nawiązania kontaktu z rosyjskimi bogaczami, którzy zdominowali czarnogórskie wybrzeże, wpływając znacząco na atmosferę tego miejsca. Pod koniec spotkania Weronika Łodzińska zainspirowała, krótką niestety, dyskusję, zadając pytanie o to, na ile do dokumentu wdziera się współcześnie metafora.

Przypomnijmy, że wystawę obejrzeć można do końca października 2009 r. w Galerii Camelot, gdzie obcujemy z dopracowaną w każdym szczególe kompozycją Łukasza Trzcińskiego. Ekspozycję w okrojonej formie oglądać można do 9 października na Rynku Głównym.

Istnieje również Nowa Europa w formie multimedium, które zaprezentowano na początku spotkania, dostępnego również na stronie Newsweek.pl oraz wartopamietac.info. Co ciekawe, montaż, oprawa dźwiękowa oraz oddzielające poszczególne kraje animacje powodują, że zdjęcia stanowią nową jakość i znacząco zmienia się ich odbiór.

Ostatnią emanacją Nowej Europy jest publikacja. Inna niż wszystkie, bo duża – w formacie A3 i bardziej papierowa niż można by przewidywać. Do złudzenia przypomina ona gazetę codzienną. Oto jak fotografia dokumentalna, dawniej często publikowana w prasie, powraca w formie bardzo podobnej, tyle że jako jedno z oblicz wystawy. Na szczęście w galeriach wciąż jest miejsce dla fotografii, jak ją określił Wojciech Nowicki, „przemyślanej”, która nie musi nadążać za tempem współczesnych mediów.

(zn)

Pewna starsza Pani, która oglądała zdjęcia i z uwagą czytała wszystkie komentarze, zapytana, co sądzi o wystawie, powiedziała:

Od pięćdziesięciu lat mieszkam w Londynie, w Polsce jestem po raz trzeci. Trochę podróżowałam po Europie, ale zawsze, kiedy człowiek jedzie na wakacje, to ogląda miejsca zadbane, nigdy nie patrzy na prawdziwy świat. I teraz, gdy na to patrzę, nawet zdjęcia z Polski, z Nowej Huty są takie smutne! Same fotografie bardzo wyjątkowe, ale atmosfera przytłaczająca. Aż trudno uwierzyć, że te kraje, należące dziś do Europy, wciąż tak wyglądają.

Wystawa pozostanie na Rynku do 9 października 2009 r.

(zn)

W ostatni piątek o godzinie 20.00 w Galerii Camelot (stałym miejscu prezentowania wystaw przygotowanych przez fotografów z Fundacji Imago Mundi) odbyła się pierwsza odsłona projektu „Nowa Europa. Krajobraz przemian 20 lat po upadku komunizmu”. Wernisaż poprowadziła Weronika Łodzińska wspólnie Łukaszem Trzcińskim (autorem zdjęć) oraz Wojciechem Nowickim (autorem tekstów towarzyszących wystawie). Autorzy opowiadali o „wariackim” projekcie dokumentacji „krajobrazów przemian” w kilkudziesięciu krajach Nowej Europy. Byłe demoludy, kraje transformacji ustrojowej, nowa Europa Środko-Wschodnia to temat, który zadali sobie autorzy wystawy. W każdym z krajów znaleźli fenomen, który opisali cyklem fotografii. I opowieścią „z drogi”. Razem powstał konglomerat zwyczajów, rzeczy, krajobrazów i sylwetek ludzi opisujący nowe życie tego regionu 20 lat po upadku komunizmu.

Na wernisaż przybyło liczne grono osób zainteresowanych projektem, o którym słychać było od wielu miesięcy (i kilomentrów przebytych przez Łukasza Trzcińskiego oraz Wojtka Nowickiego). Wystawa potrwa do 30 października 2009 roku. Serdecznie zapraszamy do jej zwiedzania.

Wystawie towarzyszy strona internetowa z galerią zdjęć i reportażami z podróży.

(pk)

Nowa Europa from Newsweek Polska on Vimeo.

Prezentacja ukazała się na stronie internetowej Newsweek Polska. Towarzyszy fotoreportażowi Nowa Europa zamieszczonemu w numerze 37/09 tego pisma.

(pk)

Bułgaria

Wielkie domy towarowe budowane w całym kraju były symbolem socjalistycznego dobrobytu. Dziś w Bułgarii zarobki są niskie, dlatego olbrzymie sklepy w centrach miasteczek i wsi stoją puste. Część właścicieli otwiera w nich stoiska raczej z przyzwyczajenia niż w nadziei na zysk; oferują podstawowe, tanie towary, albo takie, które w ogóle nie cieszą się popytem.

Węgry

Plaże Balatonu, płytkiego i błotnistego jeziora, były przez całe dekady riwierą marzeń dla obywateli demoludów: zamiast na wakacje w ciepłych krajach jeździło się właśnie tu. Wtedy też jezioro doczekało się miana “węgierskiego morza”. Mimo nieograniczonych możliwości podróżowania do dziś przyzwyczajenie przyciąga tu Polaków czy wschodnich Niemców. Stanowią oni trzon klienteli nadbalatońskich kurortów, ciągnących się wzdłuż wybetonowanego nabrzeża.

Ukraina

Za czasów ZSRR Ukraina była drugą republiką, po rosyjskiej – zarówno pod względem liczby mieszkańców, jak i rozwoju gospodarczego. Do dziś dla mieszkańców południowo-wschodniej Ukrainy Rosja pozostaje krajem bliskim i ważnym: większość z nich posługuje się językiem rosyjskim, a w Doniecku czy Ługańsku znaczące miejsce w życiu społeczności zajmują dawne radzieckie święta. W całym kraju odczuwalny jest sentyment wobec dawnych czasów, wszechobecne symbole władzy przypominają o podległej pozycji obywatela wobec aparatu państwowego.

Estonia

Po zajęciu Estonii przez ZSRR przesiedlono do tego kraju wielu Rosjan – była to powszechna w republikach radzieckich praktyka. Dziś stanowią oni blisko jedną trzecią mieszkańców kraju. Wielu z nich nie zna języka estońskiego, nie są więc w stanie zdać obowiązkowego egzaminu językowego, podstawy przyznania obywatelstwa estońskiego. Mieszkający w Estonii Rosjanie muszą się o nie ubiegać na takich samych zasadach jak obcokrajowcy.
Współżycie obu nacji sprawiło, że wielu Estończyków przyswoiło sobie charakterystyczne dla homo sovieticus nawyki; z kolei żyjący w Estonii Rosjanie przejęli wzorce zaczerpnięte od społeczeństw zachodnich. Na fotografiach uczniowie gimnazjum w Narvie, stolicy rosyjskiej mniejszości. Większość z nich to legitymujący się tzw. „szarym paszportem” bezpaństwowcy.

Czechy

Choć w porównaniu z pozostałymi krajami socjalistycznymi poziom życia w dawnej Czechosłowacji był stosunkowo wysoki, to Czesi praktycznie nie mogli podróżować za granicę. Masowo budowali więc domki letniskowe, czyli tzw. „drugie domy”. W pełni wyposażone, przystosowane do całorocznego pobytu, często nieznacznie tylko oddalone od miejsc stałego zamieszkania, stanowiły dla Czechów namiastkę podróżowania. Czeskie letniska to także nawiązanie do trampingu, modnej formy spędzania wolnego czasu w latach dwudziestych ubiegłego wieku; są popularne również dzisiaj. Korzystają z nich głównie prażanie.

(pk)
(opisy cykli fotografii: Fundacja Imago Mundi)