1. formy upamiętnienia mają wpływ na „jakość” pamięci,
2. poprzez powtarzające się opowieści o minionych wydarzeniach buduje się zbiorową tożsamość.

Jest takie zdanie, że „ojczyzna to ziemia i groby”. Miejsca i przestrzeń mają swoją pamięć – należy ją wydobyć i odtworzyć. Bo w tym akcie re-aktualizacji pamięci dokonuje się odtworzenia przesłania: my – zbiorowość – wzięliśmy się stamtąd, spaja nas wspólna pamięć o naszej historii. Oznacza to, że zasady animacji pamięci mają znaczenie dla jej jakości, zawartości i żywotności. I tu można rozpocząć dyskusję, czy obowiązują nas wciąż zasady decorum, czy istotniejsze jest to, że wolność pamięci i upamiętnień oznacza żywy dialog. Dla jednych rekonstrukcja historyczna. Dla innych awangardowy komiks. Dla kolejnych „obrazoburcze” działania artystów?

Wracamy tu do problemu poruszonego w tekście „Miejsca pamięci”. Demokratyzacja pamięci oznacza jej coraz większą polifoniczność, wielowątkowość, różnorodność form jej upamiętnienia. Pozostaje pytanie: czy są jeszcze jakieś zasady dekorum, których powinniśmy przestrzegać?

Bezpośrednim impulsem do napisania tego tekstu był artykuł Michała Olszewskiego „Wermacht pozdrawiamy” w Tygodniku Powszechnym. Nota bene opiera się on w nim między innymi na przykładzie upamiętnienia katastrofy samolotu Halifax z polską załogą w Banicy (będącego częścią Programu „Warto pamiętać”).

Autor pisze w nim między innymi tak:

Mijają kolejne dekady, umierają świadkowie, zmieniają się ekipy rządzące, urzędnicy odchodzą na emeryturę, na ich miejsce przychodzą kolejni, a oficjalny język, jakim opowiadamy o wojnie, tkwi w okowach ustalonej dawno temu stylistyki. Westerplatte, Banica, Warszawa, Łódź, obozy koncentracyjne, pomniki okazałe mniej lub bardziej, liczba poległych mierzona w milionach bądź w dziesiątkach. Na rocznice okrągłe przyjeżdżają urzędnicy wyższego szczebla, rocznice pozostałe obsługiwane są przez drugi garnitur – takie są zasady dyplomacji. Również językowi, w którym wyrosła większość Polaków, zostało postawione zadanie karkołomne – powinien opisać to, co absolutnie niewyrażalne.
[…]
Co w zamian? Bo przecież nie jest jednak tak, że przestajemy mówić o wojnie. Przeciwnie, w ostatnich latach stała się ona jednym z najgoręcej dyskutowanych tematów historycznych.

W komiksach, filmach, na płytach i podczas gier miejskich, w przekazach dla młodzieży, w Muzeum Powstania Warszawskiego – prezentuje się ona coraz ciekawiej, coraz większą sprawia nam frajdę. Nurt oficjalny i opowieść świadków ustępują pola nowej narracji, często dwuznacznej i przenikniętej duchem okrutnej zabawy.

Zapraszam do lektury tego artykułu i do zastanawiania się nad polską kondycją pamięci oraz działaniami ją upamiętniającymi. Przykładem może być Program „Warto pamiętać”.

(pk)

Pod pomnikiem Bohaterów Września 1939 złożono symboliczny wieniec i odśpiewano „Rotę” – tę samą, z którą na ustach ginęli obrońcy szkoły, na miejscu której znajduje się obecnie ten pomnik. W widowiskowym przemarszu na cmentarz parafialny, gdzie znajduje się kwatera Armii „Kraków”, wzięła udział między innymi orkiestra wojskowa i Oddział Reprezentacyjny II RP 5-tego Pułku Strzelców Konnych z Tarnowa. Przy grobach poległych odbyła się msza święta, następnie głos zabrał pułkownik Zbigniew Baszak, którego pułk zdołał przekroczyć Dunajec właśnie dzięki obrońcom Radłowa. Po liście od prezydenta i ministra obrony narodowej odczytano Apel Poległych, któremu towarzyszyła salwa honorowa. Liczne grupy, w tym kombatantów, żołnierzy AK i rodzin poległych złożyły wieńce pod pomnikiem ofiar.

Zorganizowana z rozmachem rekonstrukcja bitwy o szkołę odbyła się w ogrodzie kościoła parafialnego. Zadbano o sugestywny podkład muzyczny i ekspresyjny komentarz do prezentowanych wydarzeń. Widzowie mogli być świadkami przejścia przez drogę uchodźców, przejazdu niemieckiego patrolu oraz dramatycznych pertraktacji, w których Niemcy nakłaniali zdeterminowanych obrońców szkoły do kapitulacji. Dużym walorem samej bitwy były realistyczne strzały z karabinów i moździerzy, historyczne mundury oraz dopracowane efekty pirotechniczne: od wybuchów po dobitne kłęby czarnego dymu wydobywające się w finale ze spalonego budynku. Pokaz zorganizowało Stowarzyszenie Rekonstrukcji historycznej „Wrzesień 39”.

Liczna publiczność przeniosła się potem na piknik historyczny, gdzie z dużą dbałością o szczegóły zrekonstruowano obóz wojskowy z II wojny światowej; tam też można było obejrzeć współczesny sprzęt wojskowy oraz mundury, pojazdy i broń, które wzięły udział w rekonstrukcji.

(Agnieszka Urbanowska)

Pełny opis trzydniowych uroczystości można przeczytać poniżej.

Wyjątkowy przebieg miały obchody 70. rocznicy Bitwy Radłowskiej i wybuchu II wojny światowej, które w bieżącym roku otrzymały rangę uroczystości wojewódzkich. 5 września w godzinach wieczornych w Biskupicach Radłowskich, odbyła się wieczornica patriotyczna, która zgromadziła przybyłych gości, w tym liczne grono mieszkańców. Przed biskupickim domem kultury odsłonięta została pamiątkowa tablica, poświęcona żołnierzom i mieszkańcom miejscowości, ofiarom walk z 7 i 8 września 1939 roku. Z kolei przy pomniku, znajdującym się w miejscu głównych zmagań o przeprawę mostową na Dunajcu odprawiona została msza święta w intencji poległych żołnierzy, wybrzmiał apel pamięci oraz zapłonęły ognie pamięci – siedem ognisk na siedemdziesiątą rocznicę wydarzeń wojny polsko-niemieckiej 1939 roku. Wieczornicę zakończył program artystyczny, przygotowany przez społeczność szkoły podstawowej w Biskupicach Radłowskich.

W niedzielę 6 września odbyły się natomiast oficjalne uroczystości Wojewódzkich obchodów 70. rocznicy Bitwy Radłowskiej i wybuchu II wojny światowej. O godzinie 11.30 z rynku w Radłowie wyruszył pochód uczestników uroczystości, który zatrzymał się przy pomniku Bohaterów Września 1939 roku. W tym miejscu znajdowała się spalona przez niemieckich żołnierzy szkoła powszechna, w której 8 września zginęli oficerowie i podoficerowie pułków podhalańskich. Pod pomnikiem złożono symboliczną wiązankę kwiatów oraz wybrzmiała „Rota”, którą śpiewali walczący w szkole żołnierze polscy.

O godzinie 12.00 rozpoczęła się msza święta na cmentarzu parafialnym w Radłowie, przy kwaterze poległych żołnierzy Armii „Kraków”. Celebrowali ją między innymi ks. pułkownik Zbigniew Kempa z Ordynariatu Polowego Wojska Polskiego oraz ks. Stanisław Staśko, proboszcz radłowskiej parafii. Następnie rozpoczęła się główna ceremonia 70. rocznicy Bitwy Radłowskiej. Na wstępie odczytany został list Prezydenta RP, skierowany do uczestników obchodów, a także list Ministra Obrony Narodowej, który objął patronatem honorowym radłowskie uroczystości. Głos zabierali gospodarze obchodów: Starosta Tarnowski Mieczysław Kras, Marszałek Województwa Małopolskiego Roman Ciepiela i Wójt Gminy Radłów Zbigniew Kowalski. Swoimi wspomnieniami podzielił się z licznie zgromadzonymi na radłowskiej nekropolii, pułkownik Zdzisław Baszak, żołnierz września 1939 roku. W dalszej części uroczystości odbył się Apel pamięci oraz salwa honorowa. Właściwy ceremoniał wojskowy zapewniła obchodom obecność kompanii honorowej 5. batalionu dowodzenia 2. Korpusu Zmechanizowanego oraz orkiestry wojskowej Garnizonu Kraków.

O godzinie 14.30 rozpoczęła się rekonstrukcja fragmentu Bitwy Radłowskiej pt. Obrona Szkoły, zrealizowana przez Stowarzyszenie Rekonstrukcji Historycznej Wrzesień’39. Polem walki był teren przy parafii w Radłowie, a szkołę powszechną imitował budynek tzw. „organistówki”. Rekonstrukcję oglądało kilka tysięcy osób. Jak zgodnie podkreślają organizatorzy, w Radłowie żadne wydarzenie nie zgromadziło tak licznej widowni. Na twarzach wielu osób, szczególnie starszych, pamiętających dramaturgię wojennych czasów, widoczna była zaduma i wzruszenie. Natomiast dla młodszych uczestników rekonstrukcja była żywą lekcją historii. W opinii wielu znawców zagadnień związanych z rekonstrukcjami historycznymi, radłowska inscenizacja była wyjątkowo udana.

Uroczystościom towarzyszył piknik historyczny, odbywający się w ogrodach parafialnych. W „obozie historycznym” można było zapoznać się z ekspozycją uzbrojenia wojsk polskich i niemieckich używanego we wrześniu 1939 roku. Z kolei w „obozie współczesnym” odwiedzający mogli oglądać stoiska Zakładów Mechanicznych „Tarnów”, które pokazały produkowane przez firmę nowoczesne uzbrojenie używane przez współczesne Wojsko Polskie. 6. Brygada Desantowo-Szturmowa udostępniła dla zwiedzających sprzęt i wyposażenie osobiste wojskowych spadochroniarzy. Swoją ekspozycję miały również klasy mundurowe szkół ponadgimnazjalnych powiatu tarnowskiego. Odwiedzający piknik mogli zakupić wydawnictwa historyczne, uczestniczyć w degustacji żołnierskiej grochówki oraz otrzymać okolicznościowe wydanie „Gazety Krakowskiej” z własnym zdjęciem.

Podczas pikniku swoją premierę miała wystawa pt. Śladami Września. Garnizon Tarnów, przygotowana przez Starostwo Powiatowe w Tanowie i Muzeum Okręgowe w Tarnowie. Promowana była także książka pt. Przysięgę złożoną ojczyźnie wypełnili…, (autor Józef Trytek) opisująca wydarzenia Bitwy Radłowskiej.

(Paweł Juśko)

By wiarygodnie oddać tamte wydarzenia, na bocheńskich błoniach – Smykowie – powstanie makieta miasta, z budynkami, pośród których rozegra się inscenizacja. W walce wezmą udział zarówno formacje piechoty jak i kawalerii, wspierane przez artylerię i broń pancerną. Zapowiada się prawdziwa uczta dla miłośników militariów i fascynatów wydarzeniami II wojny światowej, a całe wydarzenie ma przyjąć charakter pikniku rodzinnego, na którym każdy znajdzie coś interesującego dla siebie.

Dodatkowo Archiwum Państwowe w Krakowie oddział w Bochni we współpracy z innymi partnerami przygotowało wystawę „Wrzesień ’39 na ziemi bocheńskiej (czynna: 1-25 września 2009).

Pełny program imprezy znajduje się na stronie pt. Bitwa o Bochnię.

(źródło: Urząd Miasta Bochni)

Przez dwa dni w ogrodzie parafii pw. św. Jana Chrzciciela w Radłowie w godzinach od 9.00 do 16.00 będzie odbywał się piknik historyczny, na którym organizatorzy zaprezentują uzbrojenie, sprzęt sprzęt bojowy z okresu II wojny światowej, dioramę i inne atrakcje. Tutaj również pokazana zostanie wystawa plenerowa Śladami września. Garnizon „Tarnów”, przygotowana przez Muzeum Okręgowe w Tarnowie.

5 września o godzinie 18.00 w Biskupicach Radłowskich pod pomnikiem upamiętniającym żołnierzy poległych w 1939 roku rozpocznie się wieczornica patriotyczna. W ramach spotkania przewidziana jest m.in. msza święta w intencji poległych żołnierzy i mieszkańców Biskupic Radłowskich, wspólne odśpiewanie hymnu, odczytanie opisu Bitwy Radłowskiej oraz montaż słowno-muzyczny w wykonaniu uczniów Szkoły Podstawowej w Biskupicach Radłowskich.

Główne uroczystości odbędą się natomiast 6 września w Radłowie. Rozpoczną się o godzinie 11.30 na Rynku. Organizatorzy zapraszają do wspólnego oddania hołdu polskim żołnierzom września ’39 pod pomnikiem Bohaterów Września 1939 r., na mszę świętą oraz uroczystości oficjalne na radłowskim cmentarzu parafialnym, przy Kwaterze Żołnierzy Armii „Kraków”.

Ważną, a równocześnie bardzo atrakcyjną częścią obchodów będzie rekonstrukcja fragmentu bitwy radłowskiej, zatytułowana „Obrona szkoły”, zrealizowana przez Stowarzyszenie Rekonstrukcji Historycznej Wrzesień ’39, którą będzie można obejrzeć w niedzielę 6 września o godzinie 14.30 w ogrodzie parafii pw. św. Jana Chrzciciela w Radłowie.

Szczegółowe informacje na temat obchodów znaleźć można na stronie internetowej Urzędu Gminy Radłów; na stronę Starostwa Powiatowego w Tarnowie warto natomiast zajrzeć, aby lepiej poznać historię Bitwy Radłowskiej.

(zn)

Odtworzono przygotowania do wojny i dramatyczną ucieczkę cywilnych Podhalan, którzy przez pustoszejące miasto wieźli na wozach cały swój dobytek, a także elementy walki zbrojnej (w tym wysadzenie mostu na Czarnym Dunajcu) oraz samo wkroczenie Niemców do Nowego Targu. Tu spore zainteresowanie wzbudziły zabytkowe pojazdy, takie jak samochód pancerny czy mercedes z 1938 r. Zainscenizowano również aresztowania mieszkańców okupowanego miasta. Dobitne wrażenie robiła jedna z kamienic obwieszona swastykami, zaadaptowana jako budynek gestapo. Z głośników popłynął historyczny komentarz do wydarzeń, a także archiwalne przemówienie Józefa Becka.

Organizatorzy postawili sobie za zadanie przybliżenie widzom lokalnej historii, rozgrywającej się na tle wydarzeń w Polsce i Europie. Do jej odtworzenia wykorzystano więc wspomnienia mieszkańców miasta. Świadków 1 września 1939 r. nie zabrakło również wśród widzów. Dla nich inscenizacja była impulsem do snucia licznych wspomnień.

Młodsze pokolenie na Rynek przyciągnęła ciekawość, chęć obejrzenia „kawałka historii” lub kibicowania amatorsko występującym w rekonstrukcji członkom rodziny. Dopracowane mundury, wystrzały z moździerzy, dym i huk imitujących granaty petard wynagradzały podekscytowanej nimi widowni kulejący miejscami komentarz z głośników i potknięcia wyraźnie przejętych aktorów.

Nowotarska rekonstrukcja z jednej strony nie przyciągnęła tłumów, z drugiej – widok dwóch zajadających lody kilkulatków, śpiewających spontanicznie „Mazurka Dąbrowskiego”, może świadczyć o tym, że patriotyczna misja podobnych imprez nie musi być skazana na porażkę.

(Agnieszka Urbanowska)

Inscenizacja przedstawiająca wkroczenie wojsk niemieckich do miasta rozpocznie się o godzinie 12.30 na nowotarskim Rynku i obejmować będzie następujące epizody:

• Przed nawałnicą
• Wybuch wojny
• Wkroczenie Niemców
• Okupacja
• Prezentacja grup rekonstrukcyjnych oraz pojazdów

W ramach obchodów organizatorzy zapraszają również na uroczystości w dniu 1 września 2009: mszę świętą w kościele Matki Bożej Anielskiej w Kowańcu o godzinie 10.30 i przemarsz pocztów sztandarowych pod pomnik Bohaterów Września, gdzie o godzinie 12.00, odbędzie się oficjalna uroczystość – przemówienia okolicznościowe, Apel Poległych oraz złożenie wieńców pod pomnikiem.
Szczegółowe informacje znaleźć można na stronie Urzędu Miasta w Nowym Targu oraz na stronie Miejskiego Ośrodka Kultury.
(zn)