Nie mów o Polakach i Żydach,
To pole minowe.
Nie mów o Polakach i Ukraińcach,
To pole minowe.
Nie mów o Polakach i Czechach,
To pole minowe.
Nie mów o Polakach i Litwinach,
To pole minowe.
Nie wstępuj na pole minowe,
Wylecisz w powietrze.

Są jeszcze inne,
Na które wstąpiliśmy przedtem
I także nie ma o czym gadać.

Tak było dawniej
Tak jest teraz
I tak będzie zawsze
Póki będziemy paść się
Na łące zacietrzewionych osłów.

Zachęcam również do lektury dwóch publikacji. Obie stanowią wielki krok naprzód w dialogu polsko-żydowskim oraz znacznie przybliżają do odpowiedzi na trudne pytania polsko-żydowskiej pamięci.

Pierwsza z nich, wydana pierwotnie (2007) w Stanach Zjednoczonych, natomiast w Polsce w 2008 roku, nosi tytuł Polacy i Żydzi – Kwestia otwarta. Jest to zbiór tekstów pod redakcją krakowskiej antropolożki dr Annymarii Orla-Bukowskiej oraz Roberta Cherry’ego, o którego wyjątkowości stanowi konsekwentne przeplatanie się polskiej i żydowskiej perspektywy w spojrzeniu na historię. Znajdujemy w nim uczciwą analizę wzajemnych negatywnych stereotypów, która podparta jest rzetelnym wyjaśnieniem wielu, rzadko opisywanych, uwarunkowań historycznych determinujących kształt relacji polsko-żydowskich. Jako rekomendację, warto zacytować tu fragment z przedmowy do wydania amerykańskiego, autorstwa Eli Zborowskiego – przewodniczącego Międzynarodowego Towarzystwa Yad Vashem i wiceprezesa Światowej Federacji Żydów Polskich:

Ta książka, nie bagatelizując tego, że znacząca część społeczeństwa trwa przy antysemityzmie, jasno ukazuje widoczny wkład Polaków w uczynienie ich kraju miejscem przyjaznym Żydom. Nie ukrywając silnych emocji, jakie budzą we mnie oba te zjawiska, polecam tę publikację jako bezstronny przewodnik w poszukiwaniu zrozumienia, a nawet wspólnej płaszczyzny dla pójścia naprzód w relacjach polsko-żydowskich.

(Annamaria Orla-Bukowska, Robert Cherry (red), „Polacy i Żydzi – kwestia otwarta”, Warszawa: 2008, Biblioteka Więzi, s. 10)

Druga publikacja to Trudne pytania w dialogu polsko-żydowskim pod redakcją Macieja Kozłowskiego, Andrzeja Folwarcznego oraz Michała Bilewicza. Oto przedruk tekstu, zamieszczonego na temat książki na stronie wydawnictwa:

Książka Trudne pytania, wspólny projekt Fundacji Forum Dialogu Między Narodami i American Jewish Committee, to pierwsza pozycja na polskim rynku wydawniczym, która buduje mosty porozumienia pomiędzy polskim i żydowskim sposobem postrzegania historii, polityki i życia codziennego. Historia, której uczy się w szkole młody amerykański Żyd czy młody Izraelczyk, to zupełnie inna historia niż ta, którą w szkole poznaje młody Polak. Przepaści pomiędzy dwiema narracjami o przeszłości nie da się jednak przekroczyć bez poznania racji i wątpliwości drugiej strony.

Projekt Trudne pytania rozpoczął się od analizy ponad tysiąca ankiet zebranych w Polsce, USA, Izraelu, Kanadzie i Australii. Młodzi Polacy i Żydzi wymienili w ankietach te pytania dotyczące przeszłości, teraźniejszości i przyszłości, które wydają im się najbardziej drażliwe, trudne i niepokojące. Socjologowie skupieni wokół fundacji Forum Dialogu Między Narodami oraz redaktorzy książki wybrali listę 50 najważniejszych i najbardziej reprezentatywnych pytań młodzieży. Odpowiedzi na nie udzielili najwybitniejsi eksperci zajmujący się historią, socjologią, sprawami stosunków polsko-żydowskich i religią. Nawet najbardziej naiwne czy drażliwe pytania doczekały się takiej odpowiedzi, która z pewnością zaspokoi ciekawość nie tylko najmłodszego czytelnika. Trudne pytania to obowiązkowa lektura dla każdego, kto chciałby poszerzyć swoją wiedzę o stosunkach polsko-żydowskich.

Na kartach Trudnych pytań spotykają się autorytety tej miary, co Władysław Bartoszewski, Israel Gutman, Leszek Kołakowski, czy Antony Polonsky. Helena Datner, Konstanty Gebert i Stanisław Krajewski piszą o społeczności żydowskiej w Polsce. Socjologowie Shlomo Avineri i Ireneusz Krzemiński wyjaśniają największe problemy społeczne Polaków i Żydów. Najwybitniejsi polscy i żydowscy historycy przedstawiają dzieje współżycia obu narodów, a doskonali publicyści z Polski, USA i Izraela przybliżają najbardziej palące problemy współczesności.

W ciągu ostatnich piętnastu lat w dyskursie publicznym racje Polaków i Żydów wielokrotnie się zderzały. Spory o symbole religijne w Auschwitz, o przedwojenny antysemityzm czy o odpowiedzialność za Holokaust ukazują potrzebę zupełnie innych form kształcenia młodzieży. Celem publikacji Trudnych pytań jest edukacja w duchu dialogu, w którym obie strony mają równe prawo głosu i swojego rozumienia świata. Łącząc wiedzę i głębokie zrozumienie współczesnych i historycznych problemów, książka ukazuje świat bez uproszczeń i usprawiedliwień.

Książka została wydana również w wersji angielskiej z myślą o czytelniku amerykańskim.

(zn)