(zn)

Tak więc trzeba dostrzec i zachować w pamięci tysiące ludzi, którzy „zerwali się”, aby tego przełomu dokonać. To oni wypracowywali formułę obywatelskich postaw we współczesnej Polsce.

Ważny jest także aspekt regionalny. Po dziesięciu latach istnienia województwa małopolskiego na określonym terytorium nie pamiętamy już, że w istocie nigdy wcześniej nie istniała Małopolska w takim rozumieniu. Pojęcie to miało historyczne znaczenie i oznaczało obszary o całkowicie innych granicach. Pierwszym impulsem do obecnego rozumienia Małopolski było porozumienie zakładanych w 1980 roku zakładowych organizacji NSZZ „Solidarność”, pozwalające zorganizować wspólny region związku „Małopolska”. Zaowocowało to w 1989 roku współpracą komitetów obywatelskich z kilku ówczesnych województw w ramach Małopolskiego Komitetu Obywatelskiego.

Witryna Geneza Małopolski Obywatelskiej jest pomyślana jako zaproszenie do współpracy przy zbieraniu, przypominaniu i upowszechnianiu informacji, pamiątek i dokumentów pokazujących istotę tamtego czasu – czyli obywatelskie zaangażowanie tysięcy osób, współpracujących pod wspólnym szyldem Małopolska.

Witryna ta nie może zastąpić w pracy historyków, do których należy rzetelne zbadanie źródeł, ale może im pomóc poprzez zebranie w jednym miejscu rozproszonych materiałów i informacji.
Przede wszystkim jednak witryna ma dać szansę odnalezienia się ludziom, którzy wówczas mocno się zaangażowali, niejednokrotnie sporo zaryzykowali, a następnie zostali zapomniani.

***

Podstawowymi elementami witryny są trzy zestawienia sporządzone w wyniku przeprowadzonej kwerendy:

• zestawienie OSÓB, które zaangażowały się wówczas w działania,
• zestawienie KOMITETÓW i inicjatyw obywatelskich współpracujących wtedy pod szyldem Małopolski (zestawienie obejmować ma dodatkowo pozostałe gminy dzisiejszego województwa małopolskiego),
• zestawienie ŚRODOWISK, które w latach poprzedzających powstawanie komitetów obywatelskich prowadziły działalność przygotowującą ludzi, którzy stali się twórcami przełomu. Z założenia nie ma w tym zestawieniu struktur podziemnej Solidarności, której rola była kluczowa, ale istnieją inne programy i miejsca służące jej opisywaniu.

Powyższe zestawienia dotyczą osób i inicjatyw o różnym znaczeniu, a jest ich bardzo wiele – dziesiątki inicjatyw, setki komitetów i tysiące osób. Kluczową, a zarazem typową możliwością uporządkowania informacji o nich jest KALENDARIUM wydarzeń. W założeniu obejmuje ono okres od III Pielgrzymki Jana Pawła II do Polski w 1987 roku, jako momentu, w którym Polacy znowu „zobaczyli ilu ich”, do wyborów parlamentarnych w 1991 roku, jako momentu ostatecznego zakończenia się obywatelskiego współdziałania walką polityczną.
Dwa działy: WSPOMNIENIA i GALERIE mają zarówno służyć przedstawianiu przez uczestników tamtych wydarzeń swoich pamiątek, wspomnień i stanowisk, jak i stwarzać możliwość zapoznawania się z nimi przez inne osoby, które niekoniecznie są zainteresowane uporządkowaną wiedzą historyczną, ale chciałyby lepiej zrozumieć i poczuć atmosferę tamtego czasu.

Ostatnie dwa działy: WYBORY’89 oraz WYBORY’90 mają być formą porządkowania wiedzy o organizacyjnej stronie tamtych wydarzeń. W wyniku kwerendy w archiwach i rozmów z ówczesnymi liderami potwierdziło się, że nawyki podziemnej pracy, a także spontaniczność działań, powodowały, że nie zwracano uwagi na konieczność tworzenia usystematyzowanej dokumentacji. Na dodatek nie została uregulowana sprawa „spadkobierców” komitetów obywatelskich, a więc nawet to, co było zebrane, zostało rozproszone, najczęściej w prywatnych rękach.

Dodatkową pomocą jest funkcja wyszukiwania osób, miejsc czy zdarzeń.

***

Realizacja tak pomyślanej witryny jest długofalowym (wieloletnim) procesem. Wymaga systematycznego prowadzenia kilku nurtów działania:

• cierpliwego nakłaniania osób posiadających informacje i pamiątki do dzielenia się nimi,
• żmudnej pracy umieszczania uzyskanych materiałów w odpowiednim miejscu na stronach witryny
• rzetelnej pracy merytorycznej służącej wstępnej weryfikacji zebranych materiałów.

Projekt Geneza Małopolski Obywatelskiej jest realizowany w ramach programu „Warto pamiętać”.

(Janusz Baster – koordynator projektu)

W ponad godzinnym filmie wystąpili świadkowie, którzy opowiadają o pomniku, wplatając jego losy w historię miasta i kraju oraz wspominają trudne czasy PRL-u. Narratorem dokumentu jest Marcin Witkowski, pracownik muzeum, który niczym Bogusław Wołoszański przedziera się przez meandry historii. W filmie nie zabrakło archiwalnych zdjęć i dokumentów, całość świetnie uzupełnia muzyka wadowickiego zespołu „Druga Strona Lustra”. Dokument kończy się wystąpieniem młodzieży z wadowickiego LO, która opowiada o dzisiejszym pojmowaniu patriotyzmu.

(Joanna Pytlowska-Bajak)

Wystawa prezentuje 12 plansz tematycznych prezentujących następujące materiały:

• prasa podziemna, którą czytali andrychowianie,
• rysunki satyryczne,
• znaczki poczty podziemnej,
• zdjęcia z poświęcenia sztandaru dla związku zawodowego Solidarność w największej fabryce w mieście, Andrychowskim Zakładzie Przemysłu Bawełnianego,
• wycinki z prasy podziemnej dot. Andrychowa (z lat 1981-1989),
• pamiątki andrychowian – mandaty, odezwy, legitymacja delegata na I Zjazd Solidarności w Gdańsku,
• kartki żywnościowe, talony,
• list od Pani Grażyny Staniszewskiej z czasów konspiracyjnej Solidarności,
• bony pieniężne, które wspierały związek,
• pieniądze z drugiego obiegu, m.in. „Jeden pierdol” („pierwyj eksperymentalny ruski dolar”) z podobizną J. Urbana,
• pieniądze z wizerunkami np. Stanisława Pyjasa,
• druki więzienne, w tym ekslibris Lecha Wałęsy z czasów internowania,
• druki powstałe w drukarniach podziemnych andrychowskiej i wieprzowskiej i inne.

Pan Wiesław Pyzio, jedna z najważniejszych postaci regionalnej Solidarności, przekazał na czas wystawy dwie koszule z czasów internowania oraz uszytą w więzieniu torbę.

W wernisażu uczestniczyli licealiści, działacze związani z andrychowską Solidarnością, członkowie Towarzystwa Miłośników Andrychowa, Dyrektor Miejskiej Biblioteki Publicznej w Andrychowie Ireneusz Żmija.

Podczas realizacji projektu, w sierpniu, na terenie Wytwórni Silników Wysokoprężnych w Andrychowie dwóch byłych pracowników tej fabryki – Jan Nowak i Wiesław Skrzypek –odnaleźli schowane przez siebie przed trzydziestoma laty dokumenty związane z andrychowską Solidarnością. Dokumenty zostały ukryte 14 grudnia 1981 roku w fundamencie wielkiej obrabiarki. Przekazano je Miejskiej Bibliotece Publicznej. Znaleziskiem zainteresował się Instytut Pamięci Narodowej. Pracownicy IPN dokonają cyfrowej archiwizacji i zbadają odnalezione materiały.

Dyrektor Miejskiej Biblioteki Publicznej, na cele wystawowe udostępnił młodzieży licealnej ulotki, plakaty, korespondencję, odezwy, oświadczenia i postulaty zakładowej „Solidarności”. Uczniowie przeprowadzili wywiad z Panem Janem Nowakiem.

23 października, w sobotę ekspozycję odwiedziło ok. 100 osób, uczestniczących w Dniu Harcerskim organizowanym przez Hufiec ZHP Andrychów.

W poniedziałek 25 października, w ramach tzw. Biegu po historii miasta, ekspozycję obejrzało ok. 115 uczniów szkoły podstawowej, gimnazjalnej i szkół średnich. Zwiedzaniu towarzyszyła opowieść pana Szczepana Muszali – jedynego z Andrychowa delegata na I Zjazd Solidarności w Gdańsku 1981 roku.
Wystawa będzie czynna do końca listopada.

(Ewelina Prus-Bizoń)

(Albert Opolski)

W imieniu organizatorów serdecznie zapraszam!

(zn)

Co ciekawe, w sierpniu b. r. w Andrychowie odkryto, schowane w grudniu 1981 roku w fundamentach obrabiarki, bardzo dobrze zachowane dokumenty: związkową korespondencję, odezwy, oświadczenia, postulaty (artykuł TVP Kraków). Być może zainicjowane przez Liceum poszukiwania pomogły poczynić to odkrycie…

Poniżej prezentujemy plakat promujący tygodnik multimedialny.

Tygodnik multimedialny jest kolejnym działaniem realizowanym w ramach projektu Na tropie Solidarności Podbeskidzia – Andrychów – pamiętamy! W imieniu organizatorów zapraszamy do Andrychowa już od przyszłego piątku.

(zn)

Następna okazja do obejrzenia spektaklu będzie 8 października 2010 r. o godz. 20.00 na Rynku w Tarnowie. Będzie to ostatnie wydarzenie realizowane w ramach projektu Sierpień 1980, Sierpień 2010.

(zn)

Poniżej zamieszczamy relację fotograficzną w wydarzenia.

(zn)

Na Rynku Głównym z kolei nie zabrakło atrakcji muzycznych, takich jak przegląd orkiestr dętych, recitale: Andrzeja i Mai Sikorowskich oraz Stanisława Markowskiego i Jerzego Bożyka, a także koncerty Perizol Band i Budki Suflera.

Zgromadzeni mieli szansę obejrzeć spektakl „Sierpień 1980, Sierpień 2010” w wykonaniu Teatru w Przestrzeni ze Szczurowej. W alegryzującym ujęciu młodzi aktorzy przedstawili zmagania Polaków z PRL-owskim aparatem państwa. ZOMO kroczyło z pochodniami-pałkami, figura komunistycznego kłamstwa na szczudłach krążyła wokół postaci, a elementy spektaklu ulicznego łączyły się z nagraniami radiowymi i wideo, fragmentami kazania Jana Pawła II oraz wykonywanymi przez barda balladami i piosenkami o punkowym zacięciu. Nie zabrakło nawet rozrzucenia ulotek z sierpniowymi postulatami i dialogu z publicznością.

Ważnym punktem programu było odsłonięcie tablicy „Nie oddamy ideałów sierpnia”, odwołującej się jednocześnie do roku 1980 i wydarzenia z roku 1982. Wtedy to dwaj studenci – Jerzy Donimirski i Antoni Zieliński – wmurowali takąż tablicę w płytę Rynku, brawurowo udając robotników. Uczestnicy tamtego przedsięwzięcia wspominali na scenie, że kluczem do sukcesu okazał się brak pośpiechu, sugestywne wejście w role i zimna krew. Szczególnie ta ostatnia potrzebna była, by transportować tablicę przez wypełniony funkcjonariuszami milicji służb bezpieczeństwa Rynek na przeraźliwie zgrzytających taczkach. To właśnie ten dźwięk usłyszał najpierw Stanisław Markowski, który czekał, by sfotografować całą akcję. Jego zdjęcia było oglądać w ramach plenerowej wystawy (obok Wieży Ratuszowej), która potrwa do 13 września.

(Agnieszka Urbanowska)