Panel dyskusyjny w „Jaszczurach” poprowadzi dziennikarz telewizyjny Dariusz Bohatkiewicz, a wystąpią w nim wielkie osobistości. Głos zabiorą Elżbieta Moczarska, córka Kazimierza Moczarskiego oraz Anna Machcewicz – twórczyni pierwszej pełnej biografii autora Rozmów z katem. Wśród zaproszonych są również Ks. Adam Boniecki, Stefan Wilkanowicz, Roman Honet oraz kombatanci.
Tak jak różne są doświadczenia wymienionych rozmówców, różne pewnie padną opinie na temat sensu podejmowania walki i ofiary poniesionej przez Polaków. Do dyskusji na ten temat, choć jest on dobrze wszystkim znany, z pewnością warto powracać. Ale nie po to, by coś rozstrzygać, tylko po to, by nie poprzestać na jednostronnych, wykluczających inne spojrzenia (a więc i doświadczenia) wizjach przeszłości. Taka debata to również szansa na wymianę międzypokoleniową.
Organizatorzy za cel obrali sobie stworzenie przestrzeni dla szeroko rozumianego dialogu społecznego na temat przeszłości oraz tego, jak rzutuje ona na współczesność. I niech to będzie najlepszą rekomendacją oraz zaproszeniem do wzięcia udziału w spotkaniu.
Gdzie byliście Państwo, gdy upadł mur? Jak wiedzie się „dzieciom przełomu” w zjednoczonych Niemczech i jak radzą sobie z przeszłością podzieloną pomiędzy Wschód i Zachód? A jak czuje się ktoś, kto w dziale delikatesowym domu towarowego KaDeWe nagle spotyka byłego oficera Stasi, który niegdyś go przesłuchiwał? Nasze Dossier 1989/2009 gromadzi wschodnie i zachodnie doświadczenia, rzuca światło na niemiecką historię i odkrywa nowe perspektywy.
Pierwsza, „Doświadczenie przełomu”, zawiera szereg wspomnień związanych z upadkiem muru. Organizatorzy zbierali materiał, dzwoniąc do osób z całej Republiki Federalnej Niemiec, wybierając losowo numery telefonów złożone z cyfr zawartych w rocznych datach przełomów: 1949 – powstania RFN i NRD, 1989 – upadku muru berlińskiego, oraz 2009 – jubileuszu przełomu ustrojowego. Tak dobranych respondentów pytano o przeżycia z dnia 9 listopada 1989 roku oraz zmiany, które zaszły w ich życiu od tamtego momentu.
Druga nosi tytuł „Kształtowanie wolności”, a poświęcona jest społeczeństwom w procesie przemian. Dlatego oprócz tekstów poświęconych kwestiom niemieckim – „dzieciom przełomu” oraz konstytucji niemieckiej w kontekście zjednoczenia – przeczytać tu można również o jednoczeniu się świata arabskiego oraz dramatycznych wydarzeniach, które w tym samym okresie miały miejsce w Ameryce Południowej.
Kolejna odsłona to „Przełom 1989” i jest bezpośrednio poświęcona przemianom 1989 roku oraz ich, nietypowej dla zmian tej skali, pokojowej formie.
Czwarta, ostatnia część portalu, to baza projektów powiązanych z rocznicą upadku muru berlińskiego realizowanych bądź współorganizowanych przez Instytut Goethego na całym świecie. Zwraca uwagę ich różnorodność, szczególnie zaskakujące są natomiast niektóre miejsca, w których odbywać się mają rocznicowe wydarzenia dotyczące upadku muru berlińskiego, takie jak Singapur czy Nowa Zelandia.
Wysłuchanie panelistów debaty „Zniewolony umysł – Umysł wyzwolony” nikomu raczej nie pomogło w wyjaśnieniu tej kwestii. Jak słusznie zauważył Adam Zagajewski, chyba każdy z uczestników debaty „przeczytał inną książkę” i o innej książce opowiadał. Moderator dyskusji Adam Michnik starał się, aby pytania dotyczyły filozoficznej wymowy tej książki w kontekście współczesnych zniewoleń umysłu:
w Rosji Putina – realizującej model „demokracji suwerennej”,
w byłej Jugosławii – w której członkowie jednej partii komunistycznej stali się przeciwnikami, nacjonalistycznymi rywalami toczącymi wojnę,
w Izraelu – gdzie przeciwnicy Icchaka Rabina spalili jego kukłę w uniformie hitlerowskim,
w Iranie – w którym rewolucja wyniosła do władzy fundamentalizm religijny,
w USA – gdzie pewna grupa neokonserwatystów uznała, że poprzez wojnę zbuduje się lepszy świat.
Każda z odpowiedzi uczestników debaty raczej zaskoczyła Adama Michnika, ponieważ nie mieściła się w przestrzeni znaczenia książki Miłosza zaproponowanej przez moderatora. Dla Michnika, który – jak sam przyznał – książkę przeczytał w wieku 17 lat, była on wstrząsem, obrazem systemu, „który odwołując się do tego, co najlepsze w człowieku wydobywa z niego to, co jest najgorsze”. „Zniewolony Umysł” był więc ostrzeżeniem przed utratą wolności w imię innych (wyższych?) celów.
Rozmówcy poszli w odpowiedziach własnymi torami. Siergiej Kowaliow mówił o braku wiary w narodzie sowieckim w marksizm i systemie komunistycznym utrwalanym wyłącznie brutalną siłą. Dubravka Ugrešić skupiła się na ludzkiej potrzebie bycia razem, kosztem własnej tożsamości i „pozycjonowaniu się” w obliczu każdego systemu. Ramin Jahanbegloo odniósł się do rewolucji religijnej jako buntu kreującego nowy system opresji i zniewolenia. Robert Faggen odleciał od pytania opowiadając o USA jako kraju na zbiorowym „haju” po użyciu antydepresantów i narkotyków. Aharon Shabtai w bardzo przejmującej wypowiedzi przeprosił, że na „ziemi Auschwitz” reprezentuje kraj, który utworzył getto Gazę i zabrał przyszłość Palestyńczykom.
Jako całość debata stanowiła ciekawy kontrapunkt do książki „Zniewolony Umysł”, która w swej wymowie wciąż nie jest jednoznaczna i prowokuje do różnych odczytań. Na koniec rozmowy Adam Michnik porównał dzieło Miłosza do książki Arona „Koniec wieku ideologii”. Podczas gdy Aron rozprawiał się z komunizmem jako wyłącznie ideologią, Miłosz rozprawiał się również z własnym życiem i z własnymi wyborami. Być może dlatego książka ta prowokuje do tak skrajnych, odmiennych i osobistych odczytań. Z debaty wynika, że nie nie jest ona obecnie rozumiana wyłącznie jako opis mechanizmów zniewolenia, jest raczej opowieścią o życiu jednostek w systemie, w którym strategii współpracy może być więcej niż cztery.
W najbliższą niedzielę, 25 października w ramach Festiwalu Czesława Miłosza odbędzie się niezwykła debata. Jej tematem będzie zniewolenie przez systemy – przez opresyjne ideologie, organizacje, fundamentalizmy religijne, czy nawet kulturę masową. Debata została przygotowana przez Adama Michnika, będzie On również jej moderatorem i gospodarzem.
Drugą [debatę] nawiązującą do „Zniewolonego umysłu” Czesława Miłosza, moderował będzie Adam Michnik, a udział w niej wezmą m.in. tak ciekawe osobistości jak legendarny rosyjski dysydent i wieloletni więzień sumienia Siergiej Kowaliow, znakomita pisarka Dubravka Ugrešić i podobnie jak ona zmuszony do życia na uchodźstwie po uwolnieniu z więzienia irański filozof Ramin Jahanbegloo. Konfrontacja ich poglądów na sposoby niewolenia umysłów przez ideologie, nacjonalizmy i fundamentalizmy religijne – oraz bronienia się przed tym zniewoleniem – będzie bez wątpienia pasjonującą przygodą.
(źródło: Festiwal Czesława Miłosza)
W debacie będą uczestniczyli również: Robert Faggen, Aharon Shabtai, Adam Zagajewski. Punktem wyjścia dla rozmowy zaproszonych intelektualistów będzie książka Czesława Miłosza:
Kluczowa debata Festiwalu za punkt wyjścia przyjmuje „Zniewolony umysł”, dzieło Czesława Miłosza, które po raz pierwszy ukazało się w roku 1953 i obnażyło mechanizmy kapitulacji intelektualistów przed totalitarnymi ideologiami. Temat ten nie przestał być aktualny i wciąż powraca w rozmaitych kostiumach historycznych, politycznych i kulturowych. Warto więc zastanowić się, w jakim stopniu diagnoza Miłosza sprzed ponad pół wieku jest trafna dzisiaj, na początku XXI stulecia w odniesieniu do postaw współczesnych intelektualistów wobec zagrożeń takich jak nacjonalizmy, fundamentalizmy religijne, kultura masowa i inne formy niewolenia umysłów.
(źródło: Festiwal Czesława Miłosza)
Może to być rozmowa o niełatwym „wyzwalaniu się” wciąż na nowo.
Organizator debaty i całego festiwalu, Instytut Książki zaprasza do Auditorium Maximum UJ przy ul. Krupniczej 33 o godzinie 16.00.
Do końca Unsound Festival jeszcze trzy dni, w trakcie których mnóstwo bardzo różnorodnych wydarzeń. Dokładnego programu z informacją o miejscu i czasie koncertów, warsztatów, projekcji i dyskusji szukać należy na stronie festiwalu.
Również w ramach programu Systemy / Unsound Festival odbędzie się jeszcze kilka wydarzeń. Od piątku do niedzieli (23–25 października) od godziny 15.00 w dawnej fabryce Erdal wciąż dostępna dla zainteresowanych jest wystawa „Systemy”, o której pisaliśmy tuż po jej otwarciu. W ramach programu zapraszamy również na dwie projekcje filmu „Speaking In Code”.
Pierwsza projekcja już dziś o godzinie 15.30 w Kinie 18. Ci, którym nie będzie dane dotrzeć dziś na Floriańską 18, mogą obejrzeć film w niedzielę o godzinie 16.00 w tym samym miejscu. Wstęp bezpłatny, ale uwaga – sala nieduża, więc lepiej przyjść trochę wcześniej!
Dla uczestników festiwalu nadchodzący weekend będzie pełen nowych muzycznych doświadczeń. Życzymy fantastycznych wrażeń!
Wysłuchanie panelistów debaty „Zniewolony umysł – Umysł wyzwolony” nikomu raczej nie pomogło w wyjaśnieniu tej kwestii. Jak słusznie zauważył Adam Zagajewski, chyba każdy z uczestników debaty „przeczytał inną książkę” i o innej książce opowiadał. Moderator dyskusji Adam Michnik starał się, aby pytania dotyczyły filozoficznej wymowy tej książki w kontekście współczesnych zniewoleń umysłu: