Do 6 grudnia 2009 r. w Pałacu Sztuki (pl. Szczepański 4) w Krakowie oglądać można wystawę prac polskich i niemieckich artystów pt. „Granice tożsamości”.
Wystawa zorganizowana została w ramach obchodów 70. rocznicy wybuchu II wojny światowej z inicjatywy Regionalnego Związku Nadrenii w Kolonii, przy współpracy krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, LVR-LandesMuseum Bonn i galerii Ars Cracovia z Kolonii.
Wystawę eksponowano już w sierpniu i we wrześniu 2009 r. w opactwie Brauweiler pod Kolonią.
7 listopada 2009 r. odbyło się posiedzenie jury konkursu plastycznego „Trzeba dać świadectwo”, do udziału w którym zostali zaproszeni: Elżbieta Chrząszcz – Zastępczyni Wójta Gminy Tarnów, Bernadetta Maguda – Zastępca Dyrektora ZSP w Tarnowcu, Kazimierz Dżalak – nauczyciel przedmiotów artystycznych ZSP w Tarnowcu, Anita Minor – Kierownik Centrum Animacji Kulturalnej Gminy Tarnów oraz Grzegorz Gawlik – koordynator do spraw artystycznych projektu. Jury przyznało 6 nagród (za I, II i III miejsce w każdej kategorii) oraz 16 wyróżnień. Wyróżnienia specjalne jury przyznało autorom prac nadesłanych ze szkoły na Węgrzech.
Prace konkursowe wystawiono 11 listopada 2009 r. podczas uroczystego otwarcia „Muzeum Jednego Wieczoru”. Również tego dnia zostało odegrane widowisko „Zostań Świadkiem”, które składało się z tekstów poetyckich związanych z wydarzeniami z historii Polski, etiud teatralnych, piosenek wykonywanych przez 2 zespoły (szkolną grupę wokalną „Remedium” oraz zespół rockowy, który wykonywał znane historyczne piosenki w nowoczesnych, autorskich aranżacjach) oraz projekcji krótkich filmów dokumentalnych przedstawiających omawiane wydarzenia.
W realizację projektu zaangażowało się wielu mieszkańców Gminy Tarnów oraz świadków tamtych wydarzeń, którzy bardzo chętnie dzielili się pamiątkami oraz informacjami, przyczyniając się do stworzenia bardzo bogatych sal muzealnych. Ich obecność i nieskrywane wzruszenie w czasie widowiska potwierdziły autentyczność przekazywanych treści. Zarówno dla widzów, jak i dla biorących czynny udział w realizacji projektu było to ogromne przeżycie, które niewątpliwie zapadnie im w pamięć na długo.
Na zakończenie wszystkim obecnym rozdano pamiątki oraz flagi biało-czerwone. „Muzeum jednego wieczoru” na drugi dzień przeniesiono do sal katechetycznych tarnowieckiej parafii, gdzie przez miesiąc mieszkańcy będą mogli przychodzić, by obejrzeć eksponaty, posłuchać muzyki i wywiadów.
Zespoły młodzieży zaangażowane w widowisko powzięły decyzję o kontynuowaniu współpracy i już powstały pomysły na kolejne przedsięwzięcia.
(Grzegorz Gawlik, koordynator działań artystycznych projektu)
W sobotę 14 listopada 2009 r. odbędzie się ostatnie wydarzenie objęte programem „Warto pamiętać”, a będzie to wernisaż wystawy Andrzeja KramarzaKawałek ziemi.
Wernisaż rozpocznie się w Galerii Camelot przy ulicy św. Tomasza 17 w Krakowie o godzinie 18.00. Wstęp wolny.
Wystawę można będzie oglądać w okresie 15 listopada–28 grudnia 2009 r., od wtorku do niedzieli, w godzinach 12.00–18.00 w Galerii Camelot.
Serdecznie zapraszamy w imieniu organizatorów – Fundacji Imago Mundi oraz Galerii Camelot.
Gdy rozpoczynaliśmy zmierzenia z projektem „Inna lekcja historii” ludzie, którym opowiadaliśmy o naszych zamierzeniach – o próbie odnalezienia 20 świadków wybuchu wojny związanych z Podgórzem, w krótkim czasie – niespełna dwóch miesięcy – kręcili głowami. Z niedowierzaniem, dezaprobatą, powątpiewaniem w możliwość realizacji…
Jak znajdziecie w Podgórzu tylu ludzi, pamiętających tamten czas, niewielu ich już zostało?
Po zakończeniu projektu, po wernisażu, wreszcie po spotkaniu z naszymi bohaterami Ci sami pytali z radością, uśmiechem i wzruszeniem– skąd wzięliście wszystkich tych ludzi?
Odpowiadaliśmy wszystkim jednakowo: bo Oni wszyscy ciągle tu są.
Pytaliśmy znajomych, siadaliśmy obok starszych osób na parkowych ławkach, wypatrywaliśmy ich na ulicach Podgórza. Zaczęliśmy żyć życiem 70 i 80-latków, próbowaliśmy zgadywać wypatrując siwych włosów ile mieli WTEDY lat, co mogło się z nimi dziać, co noszą w swojej pamięci stąpając niespiesznie wśród roziskrzonej, beztroskiej wszechobecnej młodości?
Nie chcąc tracić okazji na spotkanie, zazwyczaj mijanych w pośpiechu, my też zwolniliśmy krok. I było warto.
Szukaliśmy ich na początku na terenie Podgórza, gdyż projekt zakładał rozmowy z takimi właśnie osobami. Dopiero później okazało się, jak bardzo los rozproszył naszych podgórskich bohaterów. Naszymi pierwszymi rozmówcami byli nasi znajomi, sąsiedzi. Ci z kolei odkrywali przed nami światy niejednokrotnie szczelnie zamkniętych – drzwi do życia osób, o których istnieniu nie mieliśmy dotąd pojęcia, choć mieszkali „za rogiem”, choć ich życiorysy znać powinniśmy – malarza i filmowca, fotografika, powojennego urbanistę miasta Podgórza, żołnierzy AK, sanitariuszki i pielęgniarki wojenne i jednocześnie zwykłych, i wspaniałych zarazem ludzi, którym wojna naznaczyła młodość strachem, ucieczką, niepewnością, niejednokrotnie śmiercią.
Dla większości z nich, ku naszemu zdumieniu, to my byliśmy ludźmi wyjątkowymi – takimi, którzy w dzisiejszych czasach chcą wysłuchać historii, w dzisiejszych czasach już nikomu niepotrzebnych.
Dla nas to oni byli wyjątkowi, wspaniali, o życiorysach pełnych wydarzeń, w które trudno byłoby uwierzyć. Początkowe założenie, jakie przyświecało naszemu projektowi – aby te relacje stały się inną lekcją historii dla młodszego pokolenia – wzbogaciło się niespodziewanie o nowy wymiar, Spotkania i rozmowy stały się Inna lekcją dla nas samych. Lekcją człowieczeństwa lub jego braku, lekcją ludzkiej wytrzymałości, odwagi, błędów, skrajnych emocji, którymi mogliśmy wypełnić fakty historyczne, już nam znane.
I za to właśnie wszystkim naszym rozmówcom serdecznie dziękujemy. Dziękujemy również za wielką życzliwość jaką obdarzali nas Państwo podczas spotkań, za rodzinną atmosferę spotkań, za zaufanie jakim nas obdarzyliście i za wszystkie ciepłe słowa, poczęstunki, ciasteczka, i herbaty. Były to dla nas chwile niezapomniane. Mieliśmy wyjątkową i niepowtarzalną być może okazję na spotkania z ludźmi z „tamtego czasu”.
I to czego oni byli świadkiem przekazujemy dalej w nagraniach, fotografiach, na stronie internetowej.
Otwórz to okno historii – zobacz ten świat – oni tam wszyscy są.
Zarośla, łąka pod lasem, ulica, róg kamienicy – zwykły kawałek ziemi, kilka kostek bruku. Te na pozór zwyczajne miejsca mogą być jednak naznaczone piętnem śmierci, której obraz przechowywany jest w pamięci pojedynczych osób…
fot. Andrzej Kramarz
„Kawałek ziemi” to próba ożywienia milczących dotąd, w żaden sposób nie upamiętnionych, krajobrazów poprzez osadzenie fotografii w słowach. Z każdym zdjęciem wiąże się indywidualna opowieść o ludziach, których już nie ma: babce rozstrzelanej na progu domu, rodzinie zgładzonej na leśnej polanie, mieszkańcach ukraińskiej wioski, która pewnej nocy została podpalona przez oddziały UPA.
Pytając świadków tych wydarzeń o wspomnienia, fotograf stał się niejako także reżyserem – przyczynił się do odegrania ról sprzed lat. Obcujemy więc z ocalałymi oraz nieobecnymi już osobami dramatu. Dowiadujemy się o ich strachu i atawistycznym wręcz pragnieniu życia, które gwałtownie rodzi się w obliczu śmierci. Słuchamy opowieści osiemdziesięciolatków, lecz niejednokrotnie czujemy, jakbyśmy spotkali się z dziećmi – z chłopcem, który przemyca ojcu do więzienia ziemniaki (gotowane w mundurkach, bo takie wytrzymywały dwa dni), z dziewczynką, która ratując siebie i roczną siostrę z płonącej chałupy, zabiera także białe poduszki, wierząc, że ocali w ten sposób serce swojego domu – odświętną izbę.
Wywiady odkrywają konteksty, które wymykają się logice życia w pokoju. Prowadzą do miejsc, które – dopiero rozpoznane – nabierają nowego sensu. „Pamięć jest wiedzą” – można by powiedzieć za innym świadkiem wojny, Imre Kertészem. Fotograficzne odzwierciedlenia tych miejsc każą zastanowić się nad fenomenem pamięci: pamięci miejsca, gdzie budynki, drzewa i zwykłe chaszcze stają się świadkami ludzkiej tragedii. Kto by pomyślał, że tama wodna w Myczkowcach była niegdyś miejscem krwawej łaźni?
„Kawałek ziemi” uświadamia, jak poprzez pamięć wpisujemy siebie w określone miejsce, jak wytyczamy wokół niego symboliczne granice (często nie do ponownego przekroczenia). Nagrania towarzyszące fotografiom uzmysławiają jednak, jak mocno wpisane w pamięć jest także zapominanie. Wybiórczość i zawodność ludzkiej pamięci podkreśla część projektu poświęcona wrażeniom dźwiękowym. To jakby osobiste notatki autora z miejsc zdarzeń – pełne cytatów, cichnących głosów, strzępów myśli, nieokreślonych szumów. Z tej dźwiękowej magmy wyłania się nagle myśl, że może zapomnienie jest jedynym sposobem na „normalne” funkcjonowanie po zagładzie.
Jak do niej doszło?
Czy to wszystko może zdarzyć się jeszcze raz?
Autor nie daje jednoznacznej odpowiedzi. Pozostawia nas z poczuciem bezradności i wrażeniem, że zło jest nieuchronne. Przecież pierwszego września 1939 roku, niczego nie przeczuwając, rodzice też wysłali swoje dzieci do szkoły.
Wystawa pt. „Kawałek ziemi” zostanie otwarta w krakowskiej Galerii Camelot w dniu 14 listopada 2009. Szczegóły wkrótce.
Zapraszamy do przeczytania wywiadu z Andrzejem Kramarzem, w którym opowiada o projekcie „Kawałek ziemi”. Wywiad zamieszczony został w Tygodniku Fotograficznym.
