W trakcie porządkowania archiwum parafii Ofiarowania Najświętszej Marii Panny w Wadowicach, w kwietniu 2009 r., natrafiono na wspomnienia uczniów gimnazjum i liceum, którzy opisali swoje przeżycia wojenne.
Odnalezione wspomnienia to oprawiony introligatorsko zeszyt formatu A5 liczący 730 stron. Znajduje się w nim 125 wypracowań, pisanych przez uczniów w październiku 1939 r., kiedy to na krótko wznowiono naukę przed zamknięciem szkoły przez Niemców (30 października 1939 r.). Część prac jest datowana, dzięki czemu wiadomo, że wspomnienia pisane były przez prawie cały październik. Najwcześniej, bo już 5 października, napisał swoją pracę Józef Warmuz, a najpóźniej Henryk Gajczak – 22 października.
Spośród 125 uczniów, którzy opisują swoje przeżycia, aż 89 opuściło swoje domy w pierwszych dniach września, uciekając przed frontem. Najdalej dotarł Roman Zieliński – aż do Kowla (Ukraina), a wielu skończyło swoją wędrówkę w okolicach Niepołomic oraz na linii Sanu, której przełamanie przez postępujące wojska niemieckie dla większości oznaczało kres podróży.
Wypracowania uczniów dotychczas nie były wykorzystywane jako źródło historyczne. O ich genezie pisze w swoich wspomnieniach, jako jedyny, Tadeusz Królikiewicz, który twierdzi, że wypracowania powstały z inicjatywy jego ojca – Jana Królikiewicza, ówczesnego dyrektora liceum.
Pamiętam to wypracowanie. Ojciec zlecił napisanie tych wspomnień wszystkim uczniom gimnazjum i ówczesnego liceum. Później je oprawiono. Były dwie księgi. Jedna gimnazjalistów, grubsza, a druga licealistów. Wspomnienia starszych chłopców pisane były bardziej dojrzałym językiem, czasami z zacięciem literackim
– opowiada Tadeusz Królikiewicz.
Wspomnienia zostały ujęte w formie zadania domowego (pt.: „Moje przeżycia wojenne” oraz „Moje wspomnienia wojenne”). Można więc przypuszczać, że w całe przedsięwzięcie zaangażowani byli nauczyciele języka polskiego. Wypracowań najprawdopodobniej nie planowano oceniać, miały one służyć wyłącznie dokumentacji wydarzeń i spisaniu wojennych losów uczniów. Może o tym świadczyć aż 15 niepodpisanych wypracowań. Nie można jednak wykluczyć ingerencji introligatora, który przycinając kartki do oprawy po prostu odciął część z podpisem autora.
Zaskakujący tytuł wystawy nawiązuje do zamachu bombowego, który miał miejsce na dworcu kolejowym w Tarnowie nocą z 28 na 29 sierpnia 1939 r. Eksplozja bomby zegarowej pozostawionej w dworcowej przechowalni bagażu spowodowała śmierć 20 osób, a 35 poważanie raniła. Zniszczyła również część budynku dworca.
Celem niemieckich działań terrorystycznych na ziemiach polskich tuż przed wybuchem wojny było zarówno wywołanie paniki wśród ludności cywilnej, jak i dezorganizacja akcji mobilizacyjnej Wojska Polskiego. Z pewnością takie funkcje spełnić miała zorganizowana w Tarnowie akcja dywersyjna.
W ramach organizowanych w 70. rocznicę wybuchu II wojny światowej uroczystości Muzeum Okręgowe w Tarnowie przypomina tamto tragiczne wydarzenie. Niewielka wystawa – kilka plansz ustawionych na dworcu kolejowym w Tarnowie – zaprezentuje fotografie budynku dworca kolejowego zniszczonego przez wybuch oraz dokumenty archiwalne: fragmenty zeznania zamachowca Antoniego Guzego, protokoły oględzin miejsca tragedii oraz oględzin zwłok ofiar, a także zeznania świadków wydarzenia.
Ekspozycję będzie można zobaczyć na peronie drugim dworca kolejowego w Tarnowie od 28 sierpnia 2009 r.
W ramach PROGRAMU UROCZYSTOŚCI UPAMIĘTNIAJĄCYCH 70. ROCZNICĘ WYBUCHU II WOJNY ŚWIATOWEJ, Miejski Ośrodek Kultury w Nowym Targu w niedzielę 30 sierpnia 2009 organizuje rekonstrukcję historyczną Nowotarski wrzesień.
Inscenizacja przedstawiająca wkroczenie wojsk niemieckich do miasta rozpocznie się o godzinie 12.30 na nowotarskim Rynku i obejmować będzie następujące epizody:
Przed nawałnicą
Wybuch wojny
Wkroczenie Niemców
Okupacja
Prezentacja grup rekonstrukcyjnych oraz pojazdów
W ramach obchodów organizatorzy zapraszają również na uroczystości w dniu 1 września 2009: mszę świętą w kościele Matki Bożej Anielskiej w Kowańcu o godzinie 10.30 i przemarsz pocztów sztandarowych pod pomnik Bohaterów Września, gdzie o godzinie 12.00, odbędzie się oficjalna uroczystość – przemówienia okolicznościowe, Apel Poległych oraz złożenie wieńców pod pomnikiem.
Szczegółowe informacje znaleźć można na stronie Urzędu Miasta w Nowym Targu oraz na stronie Miejskiego Ośrodka Kultury.
(zn)
Wspomnienia wadowickich gimnazjalistów, odnalezione w archiwach parafii Ofiarowania NMP w Wadowicach, stały się inspiracją projektu Blogi ’39. Śladami historii ze szkolnych zeszytów. Wspomnienia w formie wypracowań opisują ucieczkę ludności przed nadciągającym wojskiem niemieckim w 1939 r.
W ramach projektu, realizowanego przez Wadowickie Centrum Kultury, będzie wydana książka – „Moje wspomnienia wojenne”, opatrzona historycznym wstępem, ilustracjami oraz reprodukcjami. Realizowane będą również warsztaty tematyczne dla szkół podstawowych („Życie w okupowanych Wadowicach”) i gimnazjalnych (gra planszowa „Wadowice’39 – Exodus”), konkursy plastyczne: na ilustrację do wspomnień oraz na komiks.
W przygotowaniu jest akcja happeningowa na wadowickim rynku w dniu 1 września oraz strona internetowa, zawierająca wspomnienia oraz materiały archiwalne. W zamierzeniu strona ma być stale rozbudowywana, m.in.: o zdjęcia autorów wypracowań oraz informacje o ich wojennych i powojennych losach.
Do projektu zaangażowali się młodzi ludzie z wadowickiego Liceum Ogólnokształcącego, spadkobiercy autorów wspomnień sprzed 70 lat.
